Serię „Słownik Terminów Trudnych” możecie już kojarzyć z mojego Instagrama i Facebooka, ale pragnęłam od dawna, żeby doczekała się ona swojej blogowej odsłony. Nareszcie wszystko w jednym miejscu! I to jeszcze jak Pan Bóg przykazał, w porządku alfabetycznym i w ogóle!
Póki co, na liście znajdziecie 80 pojęć, ale planuję rozbudowywać i aktualizować słownik na bieżąco. Niech rośnie i służy!
A
Alumina (Al2O3) – Tlenek glinu, jeden z najważniejszych składników w ceramice. Jest kluczowym komponentem wszystkich glin i większości szkliw, odpowiadającym za ich twardość i odporność na wysokie temperatury. W czystej postaci topi się dopiero w temperaturze 2050°C, co czyni ją niezastąpionym składnikiem mas i szkliw wysokotemperaturowych. W szkliwach pomaga kontrolować ich topliwość i zapobiega powstawaniu niektórych wad powierzchniowych.
Angoba – Płynna zawiesina gliny o konsystencji śmietany, używana do dekoracji wyrobów ceramicznych. Angoby można nakładać na surową glinę. Zawierają one zazwyczaj 80-90% gliny z dodatkiem barwników, topników i innych materiałów modyfikujących. Mogą być nakładane przez zanurzanie, polewanie lub malowanie. Po wyschnięciu dają matową powierzchnię, którą można polerować lub pokrywać przezroczystym szkliwem.
Atmosfera redukcyjna – Specyficzne warunki wypalania, gdzie dostęp tlenu jest celowo ograniczany. Proces ten wpływa na zmianę koloru gliny i szkliw poprzez redukcję tlenków metali. Jest szczególnie ważny przy tworzeniu efektów takich jak czerwień miedziowa czy charakterystyczne celadony. Wymaga precyzyjnej kontroli dopływu powietrza do pieca i doświadczenia w prowadzeniu wypału.
B
Biskwit – Wyrób ceramiczny po pierwszym wypale, przed szkliwieniem. Temperatura wypału biskwitowego zwykle wynosi około 900-1000°C. W tym stanie ceramika jest porowata i chłonna, co ułatwia nakładanie szkliwa. Biskwit jest już wystarczająco twardy, by można było go bezpiecznie przenosić i szkliwić, ale wciąż wystarczająco chłonny, by dobrze przyjmować szkliwo.
Błękit delficki – Charakterystyczny odcień kobaltu na białym tle, rozwinięty jako technika dekoracyjna w XVII wieku w holenderskim mieście Delft. Inspirowana była chińską porcelaną dynastii Ming. Proces tworzenia obejmuje malowanie kobaltem na surowym, białym szkliwie cynowo-ołowiowym. Technika ta wymaga dużej precyzji, ponieważ kobalt ma tendencję do rozpływania się podczas wypału.
Blokowanie – Proces mocowania gliny do koła garncarskiego przed rozpoczęciem toczenia. Prawidłowe zablokowanie gliny jest kluczowe dla udanego toczenia. Obejmuje centrowanie gliny na kole i mocne dociśnięcie jej do tarczy, by zapewnić stabilność podczas pracy. Źle zablokowana glina może „uciekać” podczas toczenia lub powodować nierównomierności w ściankach naczynia.
C
Celadon – Tradycyjne azjatyckie szkliwo o charakterystycznej seledynowej barwie, wypalane w atmosferze redukcyjnej. Kolor może wahać się od jasnozielonego do niebieskawego, w zależności od składu i warunków wypału. Efekt uzyskuje się dzięki obecności tlenku żelaza w szkliwielub w masie, który w warunkach redukcyjnych tworzy charakterystyczne zabarwienie. Celadony są cenione nie tylko za kolor, ale także za subtelną przezroczystość i głębię.
Cegła ogniotrwała – Materiał konstrukcyjny używany do budowy pieców ceramicznych. Wykonana jest z gliny o wysokiej zawartości aluminy (zwykle powyżej 40%) i niskiej zawartości topników. Cegły te wytrzymują temperatury do 1700°C bez deformacji. Ich właściwości zależą od składu chemicznego i stopnia zagęszczenia masy. Są kluczowym elementem w konstrukcji pieców, zapewniającym bezpieczeństwo i efektywność wypałów.
Ceramika czarna – Technika wypalania prowadząca do powstania czarnej, matowej powierzchni bez użycia szkliwa. Efekt uzyskuje się poprzez wprowadzenie dymu do pieca w końcowej fazie wypału, co powoduje osadzanie się węgla w porach ceramiki. Technika ta była znana już w starożytności i jest nadal praktykowana w wielu kulturach. Wymaga precyzyjnej kontroli atmosfery w piecu i odpowiedniego momentu wprowadzenia mocnej redukcji.
CMC (Carboxymethyl Cellulose) – Organiczny środek pomocniczy szeroko stosowany w ceramice. Jest to modyfikowana celuloza, która działa jako zagęszczacz i stabilizator w szkliwach i angolach. CMC poprawia przyczepność szkliwa do powierzchni biskwitu, zapobiega sedymentacji i ułatwia nakładanie, w szczególności pędzlem. Dodatkowo zwiększa plastyczność mas plastycznych i pomaga utrzymać jednorodną konsystencję farb naszkliwnych.
Ciężar właściwy – Parametr określający gęstość materiału w stosunku do gęstości wody. W ceramice jest szczególnie istotny przy przygotowywaniu szkliw i szlikieru. Pomiar ciężaru właściwego pomaga utrzymać powtarzalność receptur i kontrolować grubość nakładanego szkliwa. Dla większości szkliw optymalny ciężar właściwy mieści się w przedziale 1.4-1.6 g/cm³.
Chuda glina – Potoczne określenie gliny, która mniej się lepi i szybciej nasiąka wodą. Jest to przeciwieństwo tzw. “tłustej gliny”, szczególnie pożądanej w garncarstwie, która w dotyku przypomina masło i niełatwo rozrabia się z wodą. Masy tłuste można “odchudzać” poprzez dodatek palonki/szamotu, co czyni je bardziej stabilnymi i zmniejsza ich skurcz – są zatem cenione przez rzeźbiarzy i ceramików pracujących w dużej skali.
Cyklina – Narzędzie służące do wyrównywania i wygładzania powierzchni ceramiki. Najczęściej wykonane jest z elastycznej stali, drewna, lub twardego plastiku. Cykliny występują w różnych kształtach dostosowanych do różnych powierzchni i etapów obróbki.
D
Deflokulacja – Proces chemiczny polegający na rozdzieleniu cząsteczek gliny w zawiesinie wodnej. Wykorzystuje się w tym celu deflokulanty (np. krzemiany sodu), które zmniejszają lepkość zawiesiny bez dodawania wody. Właściwa deflokulacja pozwala uzyskać płynną masę przy minimalnej zawartości wody, co przydaje się szczegolnie w odlewnictwie (uzyskujemy masę o dużej płynności, która jednocześnie nie jest rozcieńczona, a więc “ma dużo gliny w glinie”)
Dispex – Popularny środek deflokulujący stosowany w przemyśle ceramicznym. Jest to syntetyczny polimer, który efektywnie rozdziela cząsteczki gliny w zawiesinie. Używany jest głównie w masach lejnych i szkliwach. Pozwala znacząco zmniejszyć ilość wody potrzebnej do uzyskania płynnej konsystencji, co przekłada się na mniejszy skurcz podczas suszenia.
Drut kantalowy – Element grzejny stosowany w piecach elektrycznych do ceramiki. Wykonany jest ze stopu chromu i niklu (kanthal), który charakteryzuje się wysoką odpornością na utlenianie w wysokich temperaturach. Elementy te mogą pracować do temperatury około 1300°C. Ich żywotność zależy od maksymalnej temperatury pracy i częstotliwości użytkowania. Na rynku dostępny jest w różnych grubościach.
E
Emalia – Specjalny rodzaj szkliwa, najczęściej kryjącego, stosowanego głównie na metalu, ale także na ceramice. Emalie charakteryzują się wysoką odpornością mechaniczną i chemiczną. Zawierają zwykle znaczną ilość topników, co pozwala im topić się w relatywnie niskich temperaturach (700-850°C). Mogą być transparentne lub kryjące, jednokolorowe lub wielobarwne.
EPK (Edgar Plastic Kaolin) – Wysokiej jakości kaolin pochodzący ze złóż w Stanach Zjednoczonych. Charakteryzuje się wyjątkową plastycznością i jasnością po wypale. Jest szeroko stosowany w produkcji porcelany i innych wysokogatunkowych wyrobów ceramicznych. W szkliwach działa jako stabilizator i źródło aluminy.
F
Fajans – Rodzaj ceramiki wypalany w temperaturach 1000-1150°C, pokrywany nieprzezroczystym szkliwem.Historycznie fajans był odpowiedzią na próby naśladowania porcelany. Współcześnie jest ceniony za możliwość uzyskiwania żywych kolorów i łatwość formowania.
Flokulacja / koagulacja – Proces łączenia się cząsteczek gliny w większe agregaty w zawiesinie wodnej. Jest przeciwieństwem deflokulacji. Może być zarówno pożądana (np. przy oczyszczaniu ścieków), jak i niepożądana (w masach lejnych). Kontrolowana flokulacja jest czasem wykorzystywana do poprawy właściwości plastycznych mas ceramicznych, lub poprawy konsystencji szkliwa.
Flis – inaczej płytka ceramiczna, niekiedy błędnie nazywana kaflem.
Formuła UMF (Unity Molecular Formula) – System obliczania składu szkliw, gdzie wszystkie składniki są przeliczane na jednostki molekularne. Pozwala na precyzyjne porównywanie i modyfikowanie receptur szkliw. W formule UMF ilość tlenków metali alkalicznych i ziem alkalicznych jest normalizowana do 1, co ułatwia zrozumienie roli poszczególnych składników w szkliwie oraz ich proporcji.
Fryta ceramiczna – Wstępnie stopione i schłodzone szkło w formie granulatu lub proszku. Proces frytowania polega na stopieniu surowców i gwałtownym schłodzeniu stopionej masy w wodzie. Fryty są stosowane głównie do produkcji szkliw niskotopliwych oraz gdy chcemy użyć składników rozpuszczalnych w wodzie (np. sód) lub toksycznych w stanie surowym (np. ołów).
G
Glinokrzemian – Związek chemiczny będący podstawowym składnikiem większości materiałów ceramicznych. Glinokrzemiany są złożonymi związkami zawierającymi glin, krzem i tlen, często także inne pierwiastki. Tworzą strukturę krystaliczną charakterystyczną dla minerałów ilastych. Ich właściwości determinują zachowanie się gliny podczas formowania i wypalania.
Glina – Naturalny surowiec mineralny o strukturze drobnoziarnistej, który składa się głównie z kaolinitu oraz innych minerałów ilastych, takich jak illit i montmorylonit. Jest to materiał plastyczny, który po wymieszaniu z wodą staje się lepką masą, łatwą do formowania. Po wypaleniu w wysokiej temperaturze, glina twardnieje, stając się ceramiką. W ceramice glina jest podstawowym surowcem wykorzystywanym do tworzenia naczyń, rzeźb, płytek oraz innych wyrobów. W zależności od składu mineralnego i obróbki, glina może mieć różną kolorystykę oraz właściwości, co wpływa na ostateczny wygląd i trwałość wyrobów.
H
Harysowanie – Powstawanie drobnych pęknięć na powierzchni szkliwa, często w formie siatki. Może być wadą wynikającą z niedopasowania współczynników rozszerzalności cieplnej szkliwa i czerepu, lub celowym efektem dekoracyjnym (crackle). W przypadku zamierzonego efektu, pęknięcia mogą być podkreślane przez wcieranie tuszu lub barwników.
K
Kalcynowanie – Proces termicznej obróbki surowców ceramicznych przed ich użyciem. Polega na wygrzewaniu materiału w temperaturze niższej od temperatury topnienia. Kalcynowanie usuwa wodę związaną chemicznie, dwutlenek węgla i inne substancje lotne. Jest szczególnie ważne przy przygotowywaniu niektórych surowców do produkcji szkliw.
Kaolin – Najczystsza odmiana gliny, składająca się głównie z kaolinitu (Al2O3·2SiO2·2H2O). Jest podstawowym składnikiem porcelany i cennym dodatkiem do innych mas ceramicznych. Charakteryzuje się białym kolorem po wypale i wysoką temperaturą spiekania. W szkliwach pełni rolę stabilizatora i źródła aluminy.
Kintsugi – Japońska sztuka naprawiania ceramiki przy użyciu złota lub srebra. Pęknięcia są wypełniane laką z dodatkiem sproszkowanego metalu szlachetnego, stając się ozdobnym elementem naprawionego przedmiotu. Technika ta wyraża filozofię dostrzegania piękna w niedoskonałościach i szacunku dla historii przedmiotu.
Koło kopane/nożne – Tradycyjny typ koła garncarskiego napędzanego nogą garncarza. Składa się z dwóch kół połączonych osią – górnego (tarczy roboczej) i dolnego (koła zamachowego). Wymaga większej koordynacji niż koło elektryczne, ale daje garncarzowi pełną kontrolę nad prędkością obrotów, gwarantuje cichą pracę i może być używane w miejscach bez dostępu do prądu (np. w ogrodzie)..
Kontroler pieca – Elektroniczne urządzenie sterujące procesem wypału. Pozwala na programowanie krzywej wypału poprzez ustawianie określonych temperatur, czasów i szybkości nagrzewania. Nowoczesne kontrolery mogą obsługiwać wiele programów, monitorować zużycie energii i rejestrować przebieg wypału. Często wyposażone są w funkcje bezpieczeństwa, takie jak automatyczne wyłączanie w przypadku przekroczenia maksymalnej temperatury.
Krążki pirometryczne – Ceramiczne wskaźniki temperatury w kształcie małych dysków. Są kalibrowane na określone temperatury i ulegają deformacji po ich osiągnięciu. W przeciwieństwie do stożków pirometrycznych nie wymagają specjalnego ustawienia i są łatwiejsze w odczycie. Są szczególnie przydatne przy sprawdzaniu równomierności rozkładu temperatury w komorze pieca.
Krzywa wypału – Graficzny zapis zmian temperatury w czasie podczas procesu wypalania. Obejmuje fazy nagrzewania, przetrzymania i studzenia. Prawidłowo zaprojektowana krzywa wypału uwzględnia krytyczne punkty temperatury (np. przemianę kwarcu w 573°C) i zapewnia odpowiedni czas na reakcje chemiczne i fizyczne zachodzące w materiale.
Kurinuki – Japońska technika ręcznego formowania naczyń poprzez wydrążanie bryły gliny. Polega na usuwaniu nadmiaru materiału z litego bloku, co prowadzi do powstania charakterystycznych, często asymetrycznych form. Technika ta pozwala na tworzenie unikalnych tekstur powierzchni i podkreśla naturalny charakter materiału.
L
Lustry – Specjalne substancje dające efekt metalicznego, iryzującego połysku. Uzyskiwany “kolor” zależy od składu i warunków wypału, szczególnie atmosfery redukcyjnej. Tradycyjnie zawierają związki miedzi, złota, lub srebra, rozpuszczone w olejku eukaliptusowym (ich pełen skład jest jednak trochę bardziej skomplikowany). Wymagają dużej ostrożności w użytkowaniu oraz dodatkowego wypału w niższej temperaturze w dobrze wietrzonym piecu.
M
Macak – Narzędzie pomiarowe nazywane niekiedy mackami, wykorzystywane do kontrolowania proporcji przez rzeźbiarzy, a także do uzyskiwania powtarzalności bądź dopasowania kształtów przez garncarzy.
Majolika – Technika dekoracji ceramicznej polegająca na malowaniu na surowym, nieprzezroczystym szkliwie. Tradycyjnie wykorzystuje białe szkliwo cynowo-ołowiowe jako podkład pod malaturę. Farby majolikowe zawierają pigmenty ceramiczne i topniki, które stapiają się ze szkliwem podczas wypału. Technika pozwala na uzyskanie żywych, nasyconych kolorów.
Mapa Stull’a – Diagram trójskładnikowy przedstawiający zależności między podstawowymi składnikami szkliw (krzemionką, aluminą i topnikami przyjetymi jako stałą). Jest narzędziem pomocnym w projektowaniu i modyfikacji receptur szkliw. Pozwala przewidzieć właściwości szkliwa na podstawie proporcji jego składników.
Masa kamionkowa – Rodzaj masy ceramicznej charakteryzujący się wysoką odpornością mechaniczną i niską nasiąkliwością po wypaleniu (poniżej 3%). Wypala się w temperaturach 1200-1300°C. Zawiera zwykle 20-30% topników. Jest powszechnie stosowana w produkcji naczyń użytkowych i rzeźb ze względu na swoją trwałość i odporność na warunki atmosferyczne..
Nasiąkliwość – Parametr określający zdolność wypalonego wyrobu ceramicznego do absorbowania wody. Wyrażany jest w procentach jako stosunek masy wchłoniętej wody do masy suchego wyrobu. Jest ważnym wskaźnikiem stopnia witryfikacji czerepu i jego przydatności do określonych zastosowań. Niska nasiąkliwość (poniżej 3%) jest charakterystyczna dla kamionki i porcelany.
Nerikomi – Japońska technika dekoracyjna polegająca na tworzeniu wzorów przez łączenie różnokolorowych mas ceramicznych. Wymaga precyzyjnego przygotowania i łączenia warstw gliny o podobnych właściwościach technicznych (szczególnie skurczu). Wzory są widoczne w przekroju materiału i mogą tworzyć skomplikowane, powtarzalne motywy.
O
Obtaczanie / trymowanie – Proces obróbki naczynia na kole garncarskim po wstępnym podsuszeniu. Obejmuje wyrównywanie, profilowanie i wygładzanie ścianek, a także wydrążanie stopki.
Oil spot (efekt plamki oleju) – Specjalny efekt dekoracyjny w szkliwach, gdzie na powierzchni pojawiają się ciemne, metaliczne plamy przypominające krople oleju. Uzyskiwany jest głównie w szkliwach zawierających żelazo. Wymaga precyzyjnej kontroli temperatury i atmosfery wypału.
P
Palonka – Określenie wypalonej gliny, która może być zmielona i wykorzystana jako szamot. Często pochodzi z potłuczonych lub nieudanych wyrobów. Dodawana do mas ceramicznych zmniejsza ich plastyczność i skurcz, ale zwiększa stabilność podczas suszenia i wypalania.
Pasta egipska – Starożytna technika ceramiczna polegająca na tworzeniu samoszkliwiącej się masy. Zawiera dużą ilość sody i potasu, które podczas wypału migrują na powierzchnię, tworząc rodzaj naturalnego szkliwa. Charakterystyczna dla starożytnego Egiptu, używana do wyrobu drobnych przedmiotów dekoracyjnych i biżuterii.
Pehatyna – Organiczny środek pomocniczy stosowany w ceramice, poprawiający właściwości robocze mas i szkliw. Zwiększa plastyczność mas ceramicznych i poprawia przyczepność szkliwa do podłoża. Jest szczególnie przydatna przy formowaniu skomplikowanych kształtów i przy szkliwieniu trudnych powierzchni. Ulega całkowitemu spaleniu podczas wypału, nie pozostawiając śladów w gotowym wyrobie.
Pełzanie szkliwa – Zjawisko przemieszczania się szkliwa po powierzchni wyrobu podczas wypału. Może być efektem zamierzonym lub wadą. Kontrolowane pełzanie wykorzystuje się do tworzenia efektów dekoracyjnych. Niekontrolowane może prowadzić do odsłonięcia czerepu lub gromadzenia się szkliwa w niepożądanych miejscach. Jest zależne od lepkości szkliwa, napięcia powierzchniowego i temperatury wypału.
Piec elektryczny – najczęściej używany w pracowniach ceramicznych i warsztatach hobbystycznych. Pozwala na precyzyjne sterowanie temperaturą i czasem wypału (możliwość programowania i korzystania z nowoczesnych kontrolerów). Jego wnętrze nagrzewa się za sprawą metalowych spiral, wykonanych z kantalu odpornego na działanie wysokich temperatur.
Piec gazowy – piec ceramiczny opalany gazem ziemnym lub propanem-butanem. Umożliwia przeprowadzanie wypału w atmosferze utleniającej lub redukcyjnej, co jest jego największą zaletą.
Piec mikrofalowy – piec, który do wypału ceramiki wykorzystuje promieniowanie mikrofalowe, co pozwala na bardzo szybkie i energooszczędne osiąganie wysokich temperatur. Stosowany głównie w produkcji ceramiki technicznej oraz eksperymentalnych metodach wypału, pozwala na precyzyjne kontrolowanie mikrostruktury materiału.
Piec opalany drewnem – tradycyjny piec ceramiczny, w którym spalane drewno tworzy bogate, niepowtarzalne efekty na powierzchni ceramiki. Atmosfera wewnątrz pieca zmienia się w trakcie wypału, co może prowadzić do powstawania naturalnych popielnych szkliw i efektów redukcyjnych.
Piec szybowy – piec pionowy, w którym wsady ceramiczne opadają grawitacyjnie przez kolejne strefy wypału. W górnej części pieca znajduje się surowa ceramika, a po przejściu przez komorę wypalania gotowe wyroby są odbierane na dole. Piece szybowe są używane głównie do wypału klinkieru oraz innych wyrobów wymagających bardzo wysokich temperatur i długiego czasu wypału.
Piec tunelowy – piec o konstrukcji podłużnej, w którym proces wypału odbywa się w sposób ciągły. Wsady ceramiczne umieszczane są na wózkach lub taśmociągach i stopniowo przemieszczają się przez różne strefy pieca – nagrzewania, wypalania i chłodzenia. Piece tunelowe są bardzo wydajne i stosowane głównie w dużych zakładach produkujących cegły, płytki ceramiczne i porcelanę.
Piec z poziomym ciągiem płomieni – Konstrukcja pieca, w której płomienie i gorące gazy przepływają poziomo przez komorę wypału. Taki przepływ wpływa na sposób rozprowadzania ciepła i może dawać charakterystyczne efekty na wyrobach, szczególnie przy wypałach redukcyjnych. Jest często stosowany w tradycyjnym garncarstwie azjatyckim.
Pigment ceramiczny – Specjalnie przygotowany barwnik odporny na wysokie temperatury, używany do barwienia szkliw, angoby i mas ceramicznych. Składa się z tlenków metali lub ich związków, często stabilizowanych przez dodatek innych substancji oraz poddanych wstępnemu procesowi prażenia. Pigmenty muszą być odpowiednio dobrane do temperatury wypału i rodzaju szkliwa.
Podciąganie kapilarne – Zjawisko fizyczne polegające na samoczynnym przemieszczaniu się wody w porach materiału ceramicznego. Jest szczególnie istotne podczas suszenia wyrobów i może wpływać na równomierność tego procesu. W przypadku szkliwienia może prowadzić do nierównomiernego rozkładu szkliwa na powierzchni wyrobu.
Porowatość – Parametr określający ilość i rodzaj porów w materiale ceramicznym. Wpływa na właściwości takie jak nasiąkliwość, mrozoodporność, izolacyjność termiczna i akustyczna. Porowatość można kontrolować poprzez dobór składu masy i parametrów wypału.
R
Rozszerzalność cieplna – Właściwość materiału określająca zmianę jego wymiarów pod wpływem temperatury. W ceramice jest szczególnie istotna przy dopasowywaniu szkliwa do czerepu. Różnice w rozszerzalności cieplnej mogą prowadzić do powstawania napięć, które skutkują spękaniami szkliwa lub deformacją wyrobu..
S
Sgraffito – Technika dekoracyjna polegająca na wydrapywaniu wzorów w warstwie angoby lub kolorowej gliny nałożonej na powierzchnię wyrobu. Odsłania się w ten sposób kontrastujący kolor podłoża. Wymaga wykonania dekoracji w odpowiednim momencie przesuszenia górnej warstwy – gdy jest wystarczająco twarda do wydrapywania, ale jeszcze nie za sucha. Technika pozwala na uzyskanie bardzo precyzyjnych i kontrastowych wzorów.
Sitodruk – Metoda nanoszenia wzorów na ceramikę przy użyciu sita z naniesionym wzorem. W ceramice wykorzystuje się specjalne farby i pigmenty ceramiczne. Technika umożliwia uzyskanie powtarzalnych, precyzyjnych wzorów i jest często stosowana w produkcji przemysłowej. Może być wykonywana zarówno na biskwicie, jak i na szkliwie.
Siwaki – Tradycyjne polskie wyroby ceramiczne wypalane w atmosferze redukcyjnej, charakteryzujące się szarym kolorem. Efekt uzyskuje się przez zasypanie pieca pod koniec wypału mokrymi trocinami lub słomą. Powstający dym wnika w pory ceramiki, nadając jej charakterystyczną barwę. Technika wymaga doświadczenia w kontrolowaniu procesu redukcji.
Skaleń – Grupa minerałów będących ważnym składnikiem mas ceramicznych i szkliw. Pełni rolę topnika, obniżając temperaturę topnienia mieszanki. W masach ceramicznych wpływa na proces spiekania i właściwości mechaniczne wyrobu. W szkliwach pomaga w tworzeniu szklistej struktury. Występuje w różnych odmianach (potasowy, sodowy, wapniowy).
Spożywczość szkliwa – Właściwość szkliwa określająca jego bezpieczeństwo w kontakcie z żywnością. Szkliwa spożywcze nie mogą uwalniać szkodliwych substancji (szczególnie związków ołowiu, kadmu i innych metali ciężkich). Muszą być odporne na działanie kwasów i zasad występujących w żywności. Testowanie spożywczości szkliw podlega określonym normom i regulacjom.
Stożki pirometryczne – Standaryzowane wskaźniki temperatury w kształcie trójściennych graniastosłupów. Wykonane są z mieszanek ceramicznych o znanych temperaturach topnienia. Podczas wypału uginają się w określonej temperaturze, co pozwala na dokładne monitorowanie procesu. Stożki są oznaczane numerami odpowiadającymi określonym temperaturom.
Strata prażenia – Ubytek masy materiału ceramicznego podczas wypalania, wynikający z ulatniania się wody związanej chemicznie, rozkładu węglanów i innych przemian chemicznych. Wyrażana jest w procentach początkowej masy.
Szamot – Materiał ceramiczny otrzymywany przez zmielenie wypalonej gliny lub wyrobów ceramicznych. Dodawany do mas ceramicznych w celu zmniejszenia skurczu podczas suszenia i wypalania. Zwiększa odporność na szok termiczny i wytrzymałość mechaniczną wyrobów. Wielkość ziaren szamotu może się wahać od bardzo drobnych do grubych, w zależności od przeznaczenia.
Szkliwo krystaliczne – Szkliwo, w którym podczas chłodzenia tworzą się widoczne kryształy. Efekt uzyskuje się przez odpowiedni dobór składników (zwykle z dodatkiem tlenku cynku i tytanu) oraz precyzyjną kontrolę temperatury podczas chłodzenia. Kryształy mogą mieć różne rozmiary i formy, tworząc efektowne wzory na powierzchni.
Szkliwo metaliczne – Rodzaj szkliwa dający efekt metalicznego połysku na powierzchni. Efekt ten może być uzyskiwany różnymi metodami, najczęściej przez redukcję tlenków metali w szkliwie lub przez zastosowanie specjalnych pigmentów metalicznych. Często wymaga specjalnych warunków wypału, w tym kontrolowanej atmosfery.
Szkliwo surowe – Mieszanka surowców szkliwotwórczych przed wypaleniem. W tym stanie składniki nie są jeszcze stopione i związane ze sobą. Przygotowanie szkliwa surowego wymaga dokładnego zmielenia i wymieszania składników. Właściwości szkliwa surowego (np. gęstość, lepkość) wpływają na jakość pokrycia wyrobu.
Szkliwo ziemne – Szkliwo komponowane głównie z naturalnych surowców mineralnych, takich jak skalenie, kaolin, kreda czy kwarc. Charakteryzuje się zwykle wyższą temperaturą topnienia niż szkliwa frytowane. Daje często niepowtarzalne efekty wynikające z naturalnej zmienności składników. Jest popularne w ceramice artystycznej i rzemieślniczej.
Szlamowanie gliny – Proces oczyszczania gliny poprzez rozpuszczenie jej w wodzie i oddzielenie zanieczyszczeń. Zawiesina gliny jest przepuszczana przez sita o różnej wielkości oczek, co pozwala oddzielić kamienie i inne niepożądane dodatki. Po odstaniu się zawiesiny, nadmiar wody jest usuwany. Proces poprawia jakość i jednorodność gliny.
T
Tenmoku – Tradycyjne japońskie szkliwo żelazowe o głębokiej, ciemnej barwie z metalicznymi refleksami. Nazwa pochodzi od góry Tenmoku w Chinach. Charakteryzuje się wysoką zawartością tlenku żelaza (10-15%) i wymaga wypału w wysokiej temperaturze (około 1300°C). Może dawać różne efekty od głębokiej czerni po brąz z metalicznymi smugami.
Terra sigillata – Wyjątkowo drobnoziarnista angoba używana w starożytnym Rzymie (ale i do dzisiaj), dająca charakterystyczny jedwabisty połysk. Otrzymywana jest przez staranne oddzielenie najdrobniejszych cząstek gliny w procesie sedymentacji. Nakładana w cienkiej warstwie i polerowana przed wypałem. Daje satynowe, niemal metaliczne wykończenie powierzchni bez użycia szkliwa.
Terracota – Ceramika wypalana w stosunkowo niskiej temperaturze (950-1000°C), charakteryzująca się porowatym czerepem o czerwonawo-pomarańczowej barwie. Nazwa pochodzi z włoskiego i oznacza „wypaloną ziemię”. Tradycyjnie używana do wyrobu rzeźb, donic i elementów architektonicznych. Może być szkliwiona lub pozostawiona w stanie naturalnym.
Toksyczność szkliwa – Właściwość szkliwa określająca jego potencjalną szkodliwość dla zdrowia. Szczególną uwagę zwraca się na zawartość metali ciężkich (ołów, kadm, bar) oraz możliwość ich przedostania się do organizmu. Toksyczność NIE dotyczy kontaktu szkliwa z żywnością, a jego kontaktu z człowiekiem, zwłaszcza w stanie surowym.
W
Wypał jamowy – Jedna z najstarszych metod wypalania ceramiki, gdzie wyroby są umieszczane w jamie wykopanej w ziemi. Palenisko jest układane warstwowo z wyrobami i materiałem opałowym. Metoda daje charakterystyczne, niepowtarzalne efekty kolorystyczne wynikające z nierównomiernego dostępu tlenu. Jest nadal praktykowana w ceramice artystycznej i etnicznej.
Wypał redukcyjny – Proces wypalania ceramiki w atmosferze z ograniczonym dostępem tlenu, co prowadzi do redukcji tlenków metali w glinie i szkliwach. Daje charakterystyczne efekty kolorystyczne, np. czerwień miedziową czy zieleń żelazową.
Wypał sodowy – Specjalna technika wypalania, gdzie do pieca wprowadza się węglan sodu lub inne związki sodu w wysokiej temperaturze. Sód reaguje z powierzchnią wyrobów, tworząc rodzaj naturalnego szkliwa. Daje charakterystyczne, pomarańczowo-brązowe zabarwienie i teksturę „skórki pomarańczy”.
Wypał solny – Podobny do wypału sodowego, ale wykorzystujący sól kuchenną (chlorek sodu). Sól wprowadzana do rozgrzanego pieca rozkłada się, a powstający chlorek sodu reaguje z powierzchnią wyrobów, tworząc cienką warstwę szkliwa. Technika daje charakterystyczną, pomarańczowo-brązową powierzchnię o delikatnej teksturze.
